«Εναλλακτικά μαθήματα Ιστορίας στο 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων, μέσα από την παρουσίαση «εξωσχολικών» βιβλίων

Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 9ου Γυμνασίου Τρικάλων

Η Ιστορία είναι ιδιαιτέρως απαιτητικό μάθημα και δύσκολα κατακτά
τις καρδιές των μαθητών, καθώς ο τρόπος με τον οποίο
διδάσκεται, στις περισσότερες περιπτώσεις, κάθε άλλο παρά
ελκυστικός θεωρείται. Οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να
αποστηθίζουν μια σειρά από ημερομηνίες, μάχες, ονόματα, αιτίες
και αποτελέσματα γεγονότων, που μετά το πέρας των μαθημάτων
και των διαγωνισμάτων τα απωθούν από το μυαλό τους καθώς τα
έμαθαν στο πλαίσιο «αγγαρείας».
Αιτία και αφορμή για αυτά τα εναλλακτικά μαθήματα Ιστορίας στην
σχολική μας βιβλιοθήκη υπήρξε το ακόλουθο εκπαιδευτικό-
πολιτισμικό κίνητρο: η ανοιχτή, δημιουργική, αλληλεπιδραστική
διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας, η οποία υλοποιείται στα
Β1 & Β2 Τμήματα του 9ου Γυμνασίου εφέτος, με αποτέλεσμα οι
μαθητές/τριες να έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν μέσα από
παρουσιάσεις βιβλίων και λευκωμάτων, έρευνα και αναζήτηση,
ποικίλες θεματικές και πτυχές της ιστορικής εξέλιξης της
Βυζαντινής κοινωνίας και Τέχνης, της Φιλοσοφικής θεώρησης του
Υψηλού, του Ωραίου, του Άσχημου, του παλιού, του Μοντέρνου.
Κατά την διάρκεια των εναλλακτικών μαθημάτων με στόχο την
ελεύθερη σκέψη, οι μαθητές/τριες παρακολούθησαν ενεργά τις
παρουσιάσεις των σχετικών βιβλίων και λευκωμάτων Τέχνης.
Παράλληλα, με τη διαμόρφωση ενός διαγράμματος-νοητικού χάρτη
των βασικών σταθμών της Ιστορίας και της σχέσης της με την
Τέχνη, εμπλούτισαν τις βιωματικές, γνωσιακές αναπαραστάσεις
τους για την εξελικτική πορεία των πραγμάτων, ακόνισαν την
κριτική τους σκέψη και, εν τέλει, πολλαπλασίασαν τα θετικά
αποτελέσματα στον δημιουργικό προβληματισμό τους.
Παράλληλα, αισθητοποίησαν την αντίληψή τους για τις ιδέες και
τις απόψεις για το πως μπορεί να διδάσκεται η Ιστορία και
συνειδητοποίησαν πως τα εκπαιδευτικά κίνητρα είναι
«κατασκευασμένα» έτσι ώστε να «μεταφέρονται» εύκολα σ’ αυτούς
και να παρουσιάζονται από τους εκπαιδευτικούς χωρίς να
απαιτούνται ιδιαίτερα πολύπλοκες γνώσεις. Έτσι, κάθε
δημιουργική-συνθετική δραστηριότητα αναφέρεται σε διαφορετικό
θέμα και περιέχει «αντίγραφα» ιδεών και ποικίλο εκπαιδευτικό
υλικό.

Ιδανικός σύμμαχός τους στο να μυηθούν στα βυζαντινά χρόνια και
να κατανοήσουν πραγματικά όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια
αυτής της αμφιλεγόμενης ιστορικής περιόδου είναι η σειρά
βιβλίων “Το Βυζάντιο σε έξι χρώματα” της έγκριτης Μαρίας
Αγγελίδου, που αποτελούν μια μοναδικής αισθητικής σύνθεση
λογοτεχνικής αφήγησης και ιστορικών γνώσεων. Από την πένα της
ξεπήδησαν πέντε – έξι ιστορίες που αποτυπώνουν τις σημαντικές
στιγμές κατά τα ταραχώδη και συνάμα ένδοξα βυζαντινά χρόνια,
αποδεικνύοντας ότι η Ιστορία δεν απλή παράθεση γεγονότων και
απομνημόνευση, αλλά είναι η ζωή και τα βιώματα όσων έδρασαν
σε κάθε χρονική περίοδο που τίθεται προς διερεύνηση.
Εν αρχή είναι το χρώμα
Παίρνοντας λοιπόν ως αφετηρία την πολυχρωμία και την
πολυσυλλεκτικότητα του Βυζαντίου, η συγγραφέας παρουσιάζει
στον μικρό αναγνώστη πέντε προσεγμένα ιστορικά παραμύθια
που αποκαλύπτουν την αίγλη, τις γιορτές, τα πλούτη, τις μάχες και
την αλήθεια αυτής της περιόδου ιδωμένης μέσα από τα μάτια
προσωπικοτήτων που τα έζησαν όλα από κοντά. Πέντε παραμύθια
με κεντρική τους θεματική πέντε διαφορετικά χρώματα που
διαδραμάτισαν τον δικό τους ρόλο σε εκείνο το ιστορικό πλαίσιο.
Γιατί όπως εύστοχα γράφει και η συγγραφέας: “Το Βυζάντιο είναι
ένας  κόσμος γεμάτος χρώματα. Κόκκινος, όπως η πορφύρα των
αυτοκρατόρων του. Χρυσός, όπως τα φόντα των ψηφιδωτών στις
εκκλησίες του. Μαύρος, όπως τα ράσα των καλογέρων του.
Άσπρος, σαν τις χώρες τις άγνωστες έξω από τα σύνορά του.
Γαλάζιος, σαν τη θάλασσά του και σαν τα φουστάνια των
αρχοντισσών του. Πράσινος, σαν τα σπαρτά στους απέραντους
ανοιξιάτικους κάμπους του.”

Τα βιβλία της σειράς αποτελούν πολύτιμο εκπαιδευτικό υλικό για
να κατανοήσουν τα παιδιά όσα διδάσκονται στο πλαίσιο του
μαθήματος, όμως ταυτόχρονα αποτελούν και ένα σπουδαίο
ανάγνωσμα όπου η Ιστορία συναντά την καλή λογοτεχνία,
δείχνοντας πως με τον κατάλληλο τρόπο τα ιστορικά γεγονότα
μπορούν να ιδωθούν με ματιά πιο “φιλική” προς τα παιδιά και να
αποτελέσουν το ιδανικό σκηνικό για μια σειρά ιστοριών με
σασπένς, έντονη πλοκή, χαρακτήρες με τους οποίους μπορούν να

ταυτιστούν και καταστάσεις που ξεφεύγουν από τη συνήθη λογική
αιτίου και αιτιατού. Τα ιστορικά γεγονότα που καλύπτουν μια
περίοδο δεκαέξι αιώνων περίπου (146 π.Χ. – 1453 μ.Χ.) είναι
ιδωμένα μέσα από μια ματιά εξόχως λογοτεχνική που σε καμιά
περίπτωση δεν τους στερεί την αλήθεια, αντιθέτως τους προσθέτει
αίγλη και ένα συναίσθημα που απουσιάζει αισθητά από τα σχολικά
βιβλία, όπου τα γεγονότα παρουσιάζονται ως καταγραφή των
κυριότερων σημείων και ως αποτέλεσμα των επιλογών των
πράξεων των πρωταγωνιστών.
Κάθε βιβλίο περιέχει τέσσερις ιστορίες, ενώ κάθε ιστορία
συνοδεύεται από ένα μότο και δύο υστερόγραφα: ένα μαύρο και
ένα πολύχρωμο. Η επιλογή της φράσης που συνοδεύει κάθε
ιστορία δίνει μια πρόγευση για το τι θα διαβάσει ο αναγνώστης στις
προσεχείς σελίδες ενώ αποτελεί και μια απόδειξη για το πόσο
ενδελεχή έρευνα έχει κάνει η συγγραφέας. Τα υστερόγραφα που
ακολουθούν αμέσως μετά το τέλος της αφήγησης είναι ένα έξυπνο
συγγραφικό εύρημα για να δώσει τροφή στον αναγνώστη για
περαιτέρω αναζήτηση των ιστορικών γεγονότων, λειτουργώντας εν
είδει παραθέματος (μια πρακτική με το οποίο το παιδί είναι
εξοικειωμένο από το βιβλίο της Ιστορίας), ενώ τα υστερόγραφα
αποτελούν πολύ έξυπνο εύρημα για να εμπλουτίσουν την κάθε
ιστορία με διαφορετικές παραμέτρους ή επιπλέον στοιχεία, χωρίς
να την επιβαρύνουν.
H εμβληματική γραφή της αξεπέραστης Μαρίας Αγγελίδου που
έχει μελετήσει εις βάθος τις ιστορίες που παρουσιάζει στα βιβλία
της σειράς συμπληρώνεται από τη δωρική εικονογράφηση της
Κατερίνας Βερούτσου που ακολουθεί πιστά το πνεύμα της
εικαστικής έκφρασης των βυζαντινών χρόνων. Οι εικόνες είναι
προσεκτικά επιλεγμένες και τοποθετημένες στις σελίδες του
βιβλίου καθώς σκοπός είναι να δοθεί πρωτίστως έμφαση στο
κείμενο. Τα χρώματα, οι προσωπογραφίες, τα τοπία και οι
λεπτομέρειες κάθε ζωγραφιάς μεταφέρουν ξεκάθαρα τον
αναγνώστη στη χρονική περίοδο που περιγράφει κάθε ιστορία και
συντελούν στη δημιουργία μιας κατανυκτικής ατμόσφαιρας που
“αγκαλιάζει” τις γνώσεις που αποκομίζει ο αναγνώστης. Εικόνα και
γραφή αλληλοσυμπληρώνονται και προσδίδουν στα βιβλία της
σειράς έναν χαρακτήρα που τα καθιστά ιδανικά, μοναδικά στο
είδος τους για τον αναγνώστη κάθε ηλικίας.

Ποιος είπε ότι οι ιστορίες του Βυζαντίου είναι βαρετές για παιδιά;

Αναμφισβήτητα, ο κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει
το υλικό των έξι αυτών βιβλίων που παρουσιάσαμε με όποιον
τρόπο θεωρεί καλύτερο για τη συγκεκριμένη ομάδα μαθητών/τριών
και να προτρέψει τους μαθητές του να συμμετάσχουν ενεργά στην
παρουσίασή τους. Εξάλλου, η τεκμηρίωση της εισήγησης, του
διαλόγου και της γραφής-παραγωγής κειμένων στο πλαίσιο του εν
λόγω εκπαιδευτικού αντικειμένου σπουδών οφείλεται στο ότι όλα
αυτά μαζί αποτελούν μια σύνθετη ανθρώπινη συμπεριφορά, στην
οποία εμπλέκονται ατομικοί και κοινωνικοί παράγοντες: γνώσεις
και δεξιότητες γλωσσικές, γνωστικές και μεταγνωστικές,
εννοιολογικές, συνεπικουρούν με το στενότερο ή ευρύτερο
κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο, τις προσδοκίες, τις αξίες και τις
αλληλεπιδράσεις του, με αποτέλεσμα η πνευματική ανάπτυξη να
καταλήγει να είναι από τις απαιτητικότερες νοητικές και
επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες επιδίδεται ο άνθρωπος.
Τέτοια ποιοτικά βιβλία θα μας ξεναγήσουν σε όλο το φάσμα
της ιδιωτικής, δημόσιας και πολιτικοκοινωνικής ζωής των
βυζαντινών χρόνων. Θα μας γνωρίσουν με τη σειρά, το
βυζαντινό σπίτι, τις συνήθειες και τη θέση των γυναικών και
των παιδιών, το σχολείο, την θαυμαστή κουζίνα τους, τις
αγροτικές εργασίες, τις χειμερινές ασχολίες, τη βυζαντινή
αγορά, τις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες, τους στρατιώτες, το
λιμάνι, το βυζαντινό παλάτι, τις διασκεδάσεις και τις
συνήθειες των πολιτών του Βυζαντίου.
Κάπως έτσι φωτίζονται στο νου του μικρού παιδιού δεκάδες
σημεία της ζωής μιας ιστορικής περιόδου σαν κι αυτή αλλά
και δημιουργούνται εναύσματα για περαιτέρω αναζήτηση,
διάλογο και γνώση. Μιας ιστορικής περιόδου θολής,
δύσκολης, ίσως σκοτεινής για τους περισσότερους Έλληνες.