Αννα Κανδαράκη : Από την Αρχαιολογία και την Ιστορία Τέχνης στην Ψυχολογία
Ψηλή, ξανθιά, επιβλητική με φωνή και βλέμμα που τους μαγνητίζει όλους η Δρ. Άννα Κανδαράκη είναι μια παρουσία που σίγουρα δεν περνά απαρατήρητη από κανέναν. Η αμεσότητα του λόγου της αλλά και η επιλογή των εικόνων που περιγράφει πάντα για οποιοδήποτε θέμα αναπτύσσει καθηλώνει ακόμα και τον πιο δύσκολο ακροατή. Σπούδασε αρχικά Αρχαιολογία και Ιστορία Τέχνης και ακολούθησε η Ψυχολογία. Η Δρ. Άννα Κανδαράκη (PHD, MSc) είναι Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια. Αριστούχος του Πανεπιστημίου Paris V Rene Descartes της Σορβόννης (2010), κάτοχος Μεταπτυχιακού στην Κλινική Ψυχολογία από το ίδιο Πανεπιστήμιο (2012) και Διδακτορικού από την Ιατρική Σχολή Αθηνών με βαθμό Άριστα (2019). Έχει εργαστεί ως Επικεφαλής Ψυχολογικού Τμήματος σε αρκετά Γενικά Νοσοκομεία, Ιδρύματα και Ψυχιατρικές Κλινικές. Ειδικεύεται στη Συστημική Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία και είναι Ιδιοκτήτρια και Διευθύντρια του Κέντρου Ψυχοθεραπείας Therapy Nest.
Συνέντευξη στην Ελισσάβετ Δόλια
Από την Αρχαιολογία και την Ιστορία Τέχνης στην Ψυχολογία. Πως αποφασίσατε να ακολουθήσετε αυτόν τον κλάδο;
Μια ιστορία δύσκολη αλλά αγαπημένη. Θυμάμαι στο πρώτο μου πτυχίο την Αρχαιολογία, ψάχνοντας να δω τι με ενδιαφέρει έβλεπα να με τραβούν οι τάφοι, να κατανοήσω πως πέθανε ο άνθρωπος που ήταν μέσα, ποιος μπορεί να πόνεσε που έμεινε πίσω, κοίταζα τα κτερίσματα, όχι από την καλλιτεχνική τους αξία, δε μ’ ενδιέφερε η κοινωνική θέση ή το καλλιτεχνικό εργαστήρι που τα είχε παράξει, ήθελα να μάθω ποιος τα έβαλε, ποιον αγαπούσε και από ποιον αγαπιόταν ο νεκρός. Αν άφησε μητέρα πίσω να πονά ή πρόλαβε ζήσει ένα μεγάλο έρωτα. Κατάλαβα ότι εμένα μ’ ενδιέφερε ο άνθρωπος, ήθελα κάτι ζωντανό. Ψάχνοντας προς αυτήν την κατεύθυνση πήγα στο Παρίσι, στο Ecole du Louvre, και εστίασα στην Ιστορία της Τέχνης. Πάλι όμως τα ίδια… Εκεί μου μιλούσαν για τεχνοτροπίες και εποχές και εγω αναρωτιόμουν γιατί ο Joan Miro να υποφέρει από χρόνια κατάθλιψη; Τι συνέβαινε πίσω από την απόκοσμη μορφή του Γιαννούλη Χαλεπά; Με συγκινούσαν οι καλλιτέχνες που παρόλο το ταλέντο τους πέθαναν μόνοι, έψαχνα να βρω ποια ήταν η σχέση με τον πατέρα και τη μητέρα τους. Τους στήριζαν στην επιλογή τους ή ήθελαν όπως και στην Ελλάδα να γίνουν γιατροί και δικηγόροι; Κατάλαβα λοιπόν ότι έπρεπε να το πάρω όλο από την αρχή. Πήγα στη Σορβόννη και σπούδασα Ψυχολογία. Έκανα το μεταπτυχιακό μου στην Κλινική Ψυχολογία και ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στην Ιατρική Σχολή Αθηνών με θέμα διατριβής «Ψυχοπαθολογία και Δημιουργικότητα» συνδυάζοντας και τα δυο. Προφανώς με φόβισε αυτή η αλλαγή, όπως όλες οι αλλαγές τρομάζουν, αλλά αυτός ο φόβος ήταν ακριβώς που μ’ έπεισε περισσότερο ότι είναι η επιθυμία μου. Γιατί φόβος και επιθυμία πάνε χέρι χέρι. Δεν υπάρχει φοβάμαι χωρις θέλω και θέλω χωρίς φοβάμαι. Το ζητούμενο είναι ποιο από τα δυο θα κερδίσει. Αν θα ταΐσεις το φόβο ή την επιθυμία σου. Και τα λέω όλα αυτά για τους νέους γονείς που φοβούνται ότι οι Πανελλήνιες είναι μονόδρομος, και ότι αν αλλάξει κατεύθυνση ο γιος ή η κόρη τους, χάνει χρόνο. Το ακριβώς αντίθετο. Η γνώση κερδίζεται μέσα από την αναζήτηση. Από τα μονοπάτια που θα ανοίξεις όταν χάσεις το δρόμο. Και έτσι βέβαια χτίζεται και η ταυτότητα.
Το φαινόμενο της κακοποίησης μπορεί να εξαλειφθεί μόνο από εκεί που γεννιέται, μέσα στην οικογένεια. Από το γονεϊκό ζευγάρι, πως επικοινωνούν οι δυο γονείς, πως μεγαλώνουμε τους γιούς και τις κόρες μας.
2 χρόνια πανδημίας και εγκλεισμού. Πόσο τελικά έχει επηρεάσει όλη αυτή η κατάσταση την ψυχολογία των ανθρώπων ανεξαρτήτως ηλικίας;
Την κρίση, όπως είναι η πανδημία, πρέπει να τη φανταστούμε σαν μια ρωγμή. Σαν να γίνεται μια ρωγμή σε μια επιφάνεια, και από μέσα θα βγει ό,τι υπάρχει από κάτω, φως ή σκοτάδι. Ίσως πιο έντονο, ίσως πιο αχνό αλλά επί της ουσίας αναδεικνύει ήδη υπάρχουσες δυσκολίες, που μπορεί να μην είχαν το κατάλληλο έδαφος να εμφανιστούν και μέσα από τη δυσκολία να βρήκαν χώρο. Συνάντησα ζευγάρια, χρόνια παντρεμένα που τώρα, λόγω υποχρεωτικού εγκλεισμού βρέθηκαν στον ίδιο χώρο και ανακάλυψαν ότι δεν ταιριάζουν, επί της ουσίας ξαναγνωρίστηκαν ή ακόμα πιο σωστά, τώρα γνωρίστηκαν πρώτη φορά. Ή και το ανάποδο, έχω ακούσει προτάσεις όπως «Δεν ήξερα ότι μπορώ να περάσω τόσο καλά με τον άντρα μου» ή « Τώρα κατάλαβα πόσο καλά παιδιά έχω». Το ζητούμενο είναι να μπορούμε εμείς να δημιουργούμε τις συνθήκες που θέλουμε για τα δικά μας σημαντικά. Να βρίσκουμε, να δημιουργούμε εμείς χρόνο για ο,τι είναι σημαντικό για εμάς, όπως είναι οι σχέσεις μας, και να μην περιμένουμε να έρθει μια συνθήκη να μας το επιβάλλει.
Αμέσως μετά την πανδημία τα φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας πληθαίνουν όλο και περισσότερο. Προϋπήρχαν τελικά αυτά ή συνέβαλλε ο εγκλεισμός στο να βγουν στην επιφάνεια και να γίνουν γνωστά;
Η ρωγμή που ανέφερα προηγουμένως έβγαλε στην επιφάνεια και πολύ σκοτάδι. Οι κακοποιητικές συμπεριφορές, η εμφυλη βία δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Τώρα όμως έκλεισαν οι πόρτες και τα παράθυρα και οι γυναίκες από τη μια έμειναν μόνες με τον κακοποίητη τους. Δεν υπήρξε δυνατότητα αποσυμφόρησης με μια έξοδο, με το γήπεδο ή με το ψευδοκουκούλωμα στη φίλη, την αδερφή ή τη μαμά και το φαινόμενο εντάθηκε ακόμα περισσότερο. Δεν είναι όμως τυχαίο το τώρα. Σαν τώρα να είμαστε έτοιμοι να διαχωρίσουμε την ευθύνη του θύτη και την ολοκληρωτική απενοχοποίηση του θύματος. Να ακούσουμε, να δώσουμε χώρο τόσο στην καθημερινότητα μας, στην οθόνη της τηλεόρασης, όσο στη ζωή μας για το τι συμβαίνει στο διπλανό. Και αυτό μας το έμαθε η πανδημία. Ότι αυτό που συμβαίνει στο διπλανό δεν είναι μακριά. Μας αφορά. Συναντώ γυναίκες που κουβαλούν αυτό το τραύμα χρόνια, που ίσως τόλμησαν να το πουν στη μητέρα τους και εκείνη το μείωσε, το υποτίμησε γιατί και η ίδια φοβήθηκε την αντίδραση, την κριτική. Δυστυχώς τα εμφυλα στερεότυπα είναι πολύ βαθιά ριζωμένα. Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε συμπτωματικά το φαινόμενο με το να πούμε αρχικά καμία ανοχή σε οποιαδήποτε μορφή βίας. Γιατί η βία έχει πολλές μορφές από ένα υποτιμητικό σχόλιο στο δρόμο μέχρι ένα απαξιωτικό βλέμμα μέσα στο σπίτι. Ουσιαστικά όμως το φαινόμενο της κακοποίησης μπορεί να εξαλειφθεί μόνο από εκεί που γεννιέται, μέσα στην οικογένεια. Από το γονεϊκό ζευγάρι, πως επικοινωνούν οι δυο γονείς, πως μεγαλώνουμε τους γιούς και τις κόρες μας.
Βλέπουμε ολοένα και περισσότερο περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης μικρών παιδιών. Που οφείλεται αυτό; Σεξουαλική διαστροφή ή γενετική ανωμαλία; Υπάρχει κατάλληλη τιμωρία γι’ αυτούς τους ανθρώπους;
Η διαστροφή και η ανάπτυξη τέτοιας μορφής ψυχοπαθολογίας είναι πολυπαραγοντική. Και θα συμβαίνει πάντα. Πάντα εκεί έξω θα υπάρχουν άνθρωποι «τέρατα». Το ζητούμενο δεν είναι ούτε να μάθουμε «να διαβάζουμε τα σημάδια» όπως μου ζητάνε συχνά να σχολιάσω, ούτε βέβαια να μην εμπιστευόμαστε κανένα. Το ζητούμενο είναι να δημιουργήσουμε ένα τέτοιο μικροκλίμα μέσα στην οικογένεια, να αναπτυχθεί ένα τέτοιο αίσθημα ασφάλειας που το παιδί να νιώθει ελευθερία να μοιραστεί το οτιδήποτε. Ξέρετε τα παιδιά έχουν αλάνθαστο ένστικτο. Ξέρουν μ’ ένα δικό τους μαγικό τρόπο πότε κάποιο βλέμμα είναι επικίνδυνο και πότε ένα άγγιγμα έρχεται απο το λάθος πρόσωπο. Σημασία έχει να νιώσουν σιγουριά ότι μπορούν να το επικοινωνήσουν μέσα στο σπίτι τους. Διαφορετικά θα μεγαλώσουμε παιδιά φοβικά που δε θα μπορούν να εμπιστευτούν, να συσχετιστούν και τελικά να ευχαριστηθούν τη ζωή.
Έχουμε γεμίσει «ψυχοκαθοδηγητές» που υπόσχονται μέσα σε λίγες συναντήσεις σε «5 βήματα» να έχεις αποκτήσει αυτογνωσία και «αυτοπεποίθηση», να έχεις ακουμπήσει την επιτυχία και να έχεις βρει λύσεις για όλα.
Υπάρχουν περαστικά που ακόμα και εσάς που είστε επαγγελματίας σαν έχουν «εντυπωσιάσει» αρνητικά;
Υπάρχουν πονεμένες ιστορίες η αλήθεια είναι. Αλλά δε θα ήθελα να μιλήσω γι’ αυτά. Πιο πολύ θέλω να μιλήσω για εκείνες τις ιστορίες που τις λέω εγώ τα αγριολούλουδα μου. Που ακούω σκληρές, τραγικές ιστορίες. Ένα μαύρο σκοτεινό περιβάλλον που μπορεί να μεγαλωνει κάποιος και παρόλα αυτά να τα καταφερνει να σηκώνεται στα πόδια του και να βγάζει ο ίδιος φως. Σαν κάτι λουλούδια που τα βλέπουμε ν’ ανθίζουν μέσα σε βράχια. Μόνα τους. Αυτές οι ιστορίες με συναρπάζουν και με συγκλονίζουν. Που παρόλο το σκοτάδι και τη δυσκολία που μπορεί κάποιος να έχει μεγαλώσει να καταφέρνει να ανθίζει και να μοιράζει αγάπη και φροντίδα.
Το bulling στις μέρες μας ανάμεσα στις νεαρές ηλικίες παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Πώς μπορούν οι γονείς να προστατέψουν τα παιδιά τους και ποια θα πρέπει να είναι η στάση των εκπαιδευτικών στα σχολεία όταν γίνονται μάρτυρες τέτοιων περιστατικών;
Η βιβλιογραφία δείχνει ότι εκείνος που έχει ασκήσει βία στην ενήλικη ζωή έχει δεχθεί η έχει ασκήσει βία στο σχολείο (bulling) και αντίστοιχα έχει βιώσει ενδοοικογενειακή βία. Θέλω να γίνει κατανοητό οτι όλα ξεκινούν μέσα απο το σπίτι, θύτης και θύμα έχουμε υπάρξει παιδιά και έχουμε κοινο παρανομαστή. Το φόβο και την ανασφάλεια. Έχει σημασία το παιδί να είναι κοντά με το γονιό, να εμπιστευτεί, να μοιραστεί τη δυσκολία του και στη συνέχεια να μπορέσουν να γίνουν συντονισμένες κινήσεις με το σχολείο προκειμένου να μην είναι μόνο μια συμπτωματική αντιμετώπιση μεσα απο παρατήρηση η επιφανειακή επίπληξη.
Πόσο συμβάλλει θεωρείτε το ίντερνετ στην ψυχολογία των παιδιών – εφήβων; Social media, influencers, παιχνίδια σε διαδικτυακές πλατφόρμες. Κρίνετε απαραίτητη την παρουσία ψυχολόγου στα σχολεία ανεξαρτήτως ηλικίας και πώς μπορεί να πλησιάσει ένας Ψυχολόγος τα παιδιά μέσα στην τάξη;
Το να υπάρχουν Ψυχολόγοι στα σχολεία είναι ένα μεγάλο θέμα, διότι αρχικά θα πρέπει να αλλάξει η αντίληψη ότι ο Ψυχολόγος και η Ψυχοθεραπεία είναι για κάποιον που έχει πρόβλημα. Να υπάρξει ένα σωστό πλαίσιο για να μπορεί και ο Ψυχολόγος να κάνει σωστά τη δουλειά του. Προφανώς το διαδίκτυο είναι ένας νέος κόσμος για έναν έφηβο, που εάν δεν υπάρχουν σταθερά αλλά και ευέλικτα όρια μέσα στο σπίτι μπορεί να παρασυρθεί σε προκλήσεις και σε επικίνδυνους δρόμους. Για να μπουν τα σταθερά και ευέλικτα όρια μέσα στο σπίτι σημαίνει ότι ο γονιός είναι παρών και δίνει χρόνο. Να καταλάβει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του παιδιού. Να είναι σταθερά για να νιώθει ασφάλεια και συγχρόνως να είναι ευέλικτα για ν’ αλλάζουν, να διευρύνονται προκειμένου να μη νιώθει ασφυκτικά ο έφηβος.
Οι γυναικοκτονίες και η σεξουαλική κακοποίηση ειδικά μετά την πανδημία αυξάνονται όλο και περισσότερο. Τι έχει συμβεί; Πως μπορούμε να αποφύγουμε στο μέλλον τέτοιες καταστάσεις;
Είναι βαθιά στενάχωρο αυτό που συμβαίνει. Είναι στενάχωρη η αντίληψη που έχει καταγραφεί βαθιά μέσα μας, που ξεκινάει από την κούνια μέχρι την ενήλικη ζωή. Η σεξουαλική πράξη οφείλει να είναι αμοιβαία επιθυμία και η απόλυτη κορύφωση της ισότητας. Είναι το απόλυτο μοίρασμα. Αντ’ αυτού καταγράφεται και χρωματίζεται με λάθος χρώματα. Ακόμα και το συνηθισμένο «ροζ βίντεο». Τι σημαίνει ροζ βίντεο; Οι γυναίκες καταγράφονται φθηνές και πρόστυχες, οι άνδρες γόηδες και ισχυροί. Η γυναίκα από τη μια θέλουμε να είναι άπειρη και αγνή, ο άντρας να είναι έμπειρος και «περπατημένος». Αυτά πρέπει πλέον να σπάσουν. Και αυτό θα ξεκινήσει από το πως θα μεγαλώσουμε πρώτα απ’ όλα τα κορίτσια μας. Με το να μάθουν να μην είναι αντικείμενα επιθυμίας κάποιου άλλου αλλά να ανήκουν στον εαυτό τους και στις επιθυμίες τους. Και αυτό θα ξεκινήσει με τη σειρά του με το να δώσουμε ουσιαστικό χώρο στις επιθυμίες τους. Να μάθουν να έχουν υπόσταση δική τους, όχι να περιορίζονται μόνο στο πως θα είναι επιθυμητές και αρεστές στον «ιδανικό σύζυγο». Στο πως θα «καλοπαντρευτούν», χαμένες σ’ ένα ατελείωτο κυνήγι της εικόνας, της εμφάνισης και της διατήρησης της νεότητας. Συναντώ γυναίκες που έχουν υπάρξει μόνο η κόρη του μπαμπά τους και κατευθείαν η σύζυγος του άντρα τους, κουβαλώντας τη ζωή που δεν έζησαν και στερήθηκαν. Αντίστοιχα και τους γιούς μας, να μάθουν να σέβονται την γυναίκα που έχουν δίπλα τους και αυτό θα ξεκινήσει ακούγοντας πρώτα σχόλια θαυμασμού του πατέρα τους προς τη δική του γυναίκα.
Ποια τα οφέλη της Ψυχοθεραπείας; Παλιότερα θεωρούνταν ταμπού να επισκέπτεσαι ένα Ψυχολόγο. Έχει ξεπεραστεί αυτό στις μέρες μας;
Έχουμε βελτιωθεί αρκετά, αλλά σε αλλά κομμάτια ίσως έχουμε βαλτώσει περισσότερο. Είτε αντιμετωπίζοντας την ψυχοθεραπεία για τους προβληματικούς είτε ως νέα τάση, μια μόλις που κάνει μαγικά και θα φέρει άμεσα αποτελέσματα. Θέλει όμως προσοχή. Η ψυχοθεραπεία, ακόμα και αν με χρόνο και πίστη μπορεί να φέρει μαγικά αποτελέσματα, δεν είναι μαγεία, είναι μια πολύ συγκεκριμένη επιστήμη. Αρκεί να τη γνωρίζεις. Δεν έχει μαγικά τρικ, ούτε μαγικά κουμπιά που τα πατάς και αλλάζουν όλα. Είναι μια επιστήμη, με σημαντικές μακροχρόνιες σπουδές, που χρειάζεται κλινική εμπειρία και γνώσεις. Και το λέω αυτό γιατί ο όρος «ειδικός» έχει ξεχειλώσει. Έχουμε γεμίσει «ψυχοκαθοδηγητές» που υπόσχονται μέσα σε λίγες συναντήσεις σε «5 βήματα» να έχεις αποκτήσει αυτογνωσία και «αυτοπεποίθηση», να έχεις ακουμπήσει την επιτυχία και να έχεις βρει λύσεις για όλα. Όμως η ψυχική υγεία είναι μοναδική για τον καθένα, δεν είναι συνταγή μαγειρικής να ακολουθήσουμε έτοιμοπαραδοτες μαζικές συνταγές επιτυχίας που αν τις εφαρμόσουμε θα γίνουμε καλά. Και δεν σας κρύβω ότι με τρομάζουν αυτοί οι «ειδικοί», με ανησυχούν όσοι ασχολούνται μ’ αυτό το επάγγελμα χωρίς να κατανοούν το μέγεθος της ευθύνης. Δυστυχώς δεν έχουμε δώσει την ανάλογη προσοχή στην ψυχική μας υγεία, εμπιστευόμαστε ο,τι πολυτιμότερο έχουμε, την ψυχή μας, σε ανθρώπους που δηλώνουν «ειδικοί», χωρίς να έχουν γνώσεις και εμπειρία. Η ψυχοθεραπεία είναι χειρουργείο ψυχής και θέλει μεγάλη προσοχή το πρόσωπο που θα επιλέξουμε, διότι διαφορετικά μπορεί αντι για αποκατάσταση ή ίαση να επιφέρει ακρωτηριασμό και τελικά να γίνει τραύμα. Θα μπορούσα να σας μιλάω ώρες για τις γυναίκες και τους άντρες που με εμπιστεύονται καθημερινά. Είναι το καμάρι και η υπερηφάνεια μου. Συναντώ υπέροχους ανθρώπους, φωτεινούς μέσα στη δυσκολία τους. Για ποιο λόγο θα πάρει κανείς την απόφαση να έρθει πρώτη φορά στον ψυχοθεραπευτή είναι διαφορετικός, το σημαντικό είναι να είναι αποφασισμένος στην αλλαγή. Η αλλαγή, ξέρετε, δεν έρχεται όταν είμαστε στα ωραία μας, συνήθως έρχεται όταν δυσκολευόμαστε, όταν βγάζουμε κάποιο σύμπτωμα, όταν πονάμε, όταν χάνουμε κάτι δικό μας, σε μια μετάβαση της ζωής μας που τρομάζει. Και τότε είναι μια μοναδική ευκαιρία το τέλος να το κάνουμε αρχή. Το πένθος να γίνει ζωή. Και ναι τέτοιες γυναίκες είναι εκείνες που τολμούν να ζητήσουν βοήθεια και συγχρόνως να αναλάβουν την ευθύνη τους για αλλαγή. Γιατί η ψυχοθεραπεία πρώτα απ’ όλα είναι ανάληψη ευθύνης.
Υπάρχει τελικά μυστικό ευτυχίας; Και αν ναι ποιο είναι αυτό;
Η ευτυχία ειναι προσωπική επιλογή. Δεν είναι στιγμές. Δεν νομίζω ότι στον Τιτανικό αν ήξεραν ότι θα θαλασσοπνίγονται σε μια ώρα θα μπορούσαν ν’ απολαύσουν την στιγμή που τα βιολιά έπαιζαν. Δεν υπάρχει μια γενικευμένη συνταγή για την ευτυχία. Άλλο κάνει χαρούμενο εμένα και άλλο εσάς. Το σημαντικό είναι να βρει ο καθένας το δικό του σημαντικό και να το υποστηρίξει. Δεν υπάρχει καθολική ευτυχια. Ο καθένας την ευτυχία του τη φτιάχνει με τα δικά του προσωπικά υλικά.
