«Πιάσε τους ανέμους στα πανιά σου, παιδί μου»

Δώδεκα χρόνια διαρκούς εκπαίδευσης πέρασαν και πλησιάζει η περίοδος της αξιολόγησης αυτής της μαθησιακής πορείας, γνωστής στη χώρα μας ως «Πανελλήνιες Εξετάσεις». Και σε αυτό το άκουσμα, στις δύο αυτές λέξεις, μια μεγάλη μερίδα εφήβων, κατακλύζεται αυτόματα, από αρνητικές σκέψεις, δυσφορικά συναισθήματα, μη λειτουργικές συμπεριφορές και διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Το εκπαιδευτικό και κοινωνικό σύστημά μας, φαίνεται ότι καθιέρωσε αυτές τις εξετάσεις, ως το  πολυπόθητο εισιτήριο στην κρατική τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά και ως την πρώτη επίσημη «σχέση» των εφήβων, με συναισθήματα όπως το άγχος, το φόβο της αποτυχίας,  τη ματαίωση, την απογοήτευση, το θυμό κα.

Συνοδοιπόροι, συμπάσχοντες, αλλά πολλές φορές και ρυθμιστές αυτής της πορείας, είναι οι γονείς των υποψηφίων, που βιώνουν με την ίδια ένταση αυτήν την περίοδο, ενσωματώνονται στη διαδικασία και στο τέλος, όλη η οικογένεια «δίνει» εξετάσεις, διακατεχόμενη από μη παραγωγικό άγχος, προκαλώντας ζημία στην προετοιμασία, στη λειτουργικότητα των εφήβων, πολλές φορές και στις μεταξύ των μελών, σχέσεις. Μια φάση αλλαγών, απλώνεται στον οικογενειακό ορίζοντα και αυτό που πρέπει να θυμόμαστε, είναι, ότι  κάθε οικογένεια, είναι ένα μοναδικό, ζωντανό σύστημα, κάθε προσωπικότητα μέσα σε αυτήν, είναι ξεχωριστή, και παρόλες τις μεταβατικές περιόδους και κρίσεις, με σωστή διαχείριση, σύστημα και πρόσωπα, θα βρουν  το δρόμο προς το επόμενο εξελικτικό τους στάδιο.

Είναι γεγονός, ότι το να είσαι γονέας, δεν είναι απλά ένας ρόλος που πρέπει να υποδύεσαι κάτι, είναι μια «άσκηση ισορροπίας»  και ειδικά στις μέρες μας, είναι άσκηση με πολλές προκλήσεις. Είναι πάνω από όλα, σχέση που χαρακτηρίζεται από αγάπη, αποδοχή, ενδιαφέρον, στήριξη, σεβασμό, αυθεντικότητα,  ασφάλεια, όρια,  ενσυναίσθηση, προσφορά και υπάρχουν πλέον, ποικίλα εργαλεία που στοχεύουν στην κατανόηση,  διευκολύνουν την πρόληψη, εκπαιδεύουν στην αντιμετώπιση δυσκολιών για τη διασφάλιση μιας εκπληρωμένης ζωής των μελών της .

Σκοπός του άρθρου, δεν είναι σαφώς, μέσα σε λίγες μέρες να αλλάξει χαρακτήρες και συμπεριφορές, ετών, να δώσει στους γονείς κάποια κοινότυπη συμβουλή ή σίγουρη συνταγή, αλλά να δώσει ουσιαστική «τροφή» για σκέψη, να προσεγγίσει τη συναισθηματική δυσκολία τους, να θυμίσει και να καταγράψει αυτά που φαίνεται να ενισχύουν ή δυσχεραίνουν τη διαχείριση μιας απαιτητικής κατάστασης, όπως οι πανελλήνιες εξετάσεις. Με αυτό το γνώμονα, συνοπτικά λοιπόν, ας έχουμε υπόψη μας, τα εξής :

1. Το άγχος, δεν αποτελεί απειλή, όταν είναι παραγωγικό, αλλά η λανθασμένη διαχείρισή του. Αναγνωρίζουμε έγκαιρα τα όποια συμπτώματα και ζητάμε τη βοήθεια ειδικών.
2. Το γεγονός των εξετάσεων, είναι αντικειμενικά, ένα και αμετάβλητο για όλους. Ο τρόπος που θα το δει και θα το ερμηνεύσει ο κάθε γονέας, διαφοροποιεί και τους καρπούς της σκέψης. Αναγνώριση των γνωστικών λαθών, εναλλακτικός και ρεαλιστικός τρόπος σκέψης, βοηθούν στην ομαλή πορεία της εξεταστικής περιόδου.
3. Σημασία έχουν οι προσδοκίες των παιδιών και όχι οι προσδοκίες των γονέων. Μέσα από τα παιδιά, οι γονείς δε θα «λύσουν» δικές τους ανεκπλήρωτες καταστάσεις. Προτεραιότητα έχει να «ακούσουν» τα «θέλω» των παιδιών τους και να υποστηρίξουν τις κλίσεις τους.
4. Οι πανελλήνιες εξετάσεις, πιστοποιούν  και εξετάζουν τις γνώσεις και όχι την προσωπικότητα ή τις ικανότητες του έφηβου. Οι πανελλήνιες εξετάζουν γνώσεις και αξίες των παιδιών.
5. Υπάρχουν πολλοί εναλλακτικοί δρόμοι για να μπορέσει κάποιος να πετύχει αυτό που στοχεύει. Τίποτε δεν τελειώνει εδώ. Η επιτυχία αποδεδειγμένα, μπορεί να έρθει και από άλλους δρόμους και δε σηματοδοτείται ποτέ, από μία μόνο εξέταση.
6. Σημασία έχει η ενίσχυση της προσπάθειας και όχι η επικέντρωση στο αποτέλεσμα . Είναι σημαντικό εφόδιο και ψυχικό τονωτικό για τα παιδιά, να επιβραβεύονται για την μέχρι τώρα προσπάθειά τους.
7. Η πίεση, η καταστροφολογία, η υπέρμετρη αισιοδοξία, οι εκβιαστικές συμπεριφορές ή οι εκφράσεις «μην αγχώνεσαι», «δίνουμε εξετάσεις, γράφουμε Αρχαία», «τώρα έχεις μόνο τις εξετάσεις, τα άλλα θα έρθουν μετά», η υπερπροστατευτικότητα, οι απειλές, η παραίτηση από τις προσωπικές ανάγκες των γονέων ή αλλαγή της καθημερινής ροής της οικογένειας, η σύγκριση με άλλα πρόσωπα, η ανταγωνιστική διάθεση, οι διαρκείς νουθεσίες και υποδείξεις, οι αναφορές των γονέων σε οικονομικές ή προσωπικές «θυσίες», η υπερβολή στις επαναλήψεις, στα εξαντλητικά ωράρια διαβάσματος ή στην κάλυψη νέας ύλης την τελευταία στιγμή, η επικέντρωση σε προσωπικές επιτυχίες και άθλους των γονέων, μεταδίδουν και ενισχύουν το άγχος, την ανασφάλεια και το φόβο  των υποψηφίων και έχουν διαπιστωμένα τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα.
8. Η ενθάρρυνση, ο ανοιχτός διάλογος, η κατανόηση, ο θετικός λόγος, η έκφραση των συναισθημάτων, το κουράγιο, η αναγνώριση των κόπων, η εμπιστοσύνη στις ικανότητες, η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, η υπενθύμιση των ρεαλιστικών δυνατών στοιχείων του παιδιού,  το ήρεμο και κατάλληλο περιβάλλον, η υπομονή και η διαθεσιμότητα των γονέων, η παρότρυνση για χαλάρωση, για ποιοτική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, για επαρκή ύπνο, για ισορροπημένη διατροφή, για μειωμένη κατανάλωση καφεΐνης- αλκοόλ- νικοτίνης και για τήρηση προγράμματος ελαφράς άθλησης, η επαφή με φίλους, μια έξοδος, το χιούμορ, οι πηγές κινητοποίησης και χαράς,  μειώνουν το άγχος, την πίεση, ενισχύουν την αντοχή, τα κίνητρα, τη θετική διάθεση,  δημιουργούν ψυχική ανθεκτικότητα, δίνουν κατεύθυνση και στάση ζωή στους έφηβους.

Κλείνοντας, ας θυμηθούμε τα λόγια του  Αμερικανού  συγγραφέα, Σάμιουελ Λόνγκχορν Κλέμενς, γνωστού κυρίως με το ψευδώνυμο Μαρκ Τουέιν. Είναι λίγες γραμμές,  που οι γονείς μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να μεταδώσουν βιωματικά και με ενσυναίσθηση  στα παιδιά  τους όχι το άγχος, αλλά μια δεξιότητα, πως η ουσιαστική επιτυχία σε όλες τις «εξετάσεις της ζωής» τους, κρύβεται στο «ταξίδι» της αυτοπραγμάτωσής τους,  και όχι απόλυτα στον προορισμό τους.

«Είκοσι χρόνια από τώρα, θα είσαι περισσότερο απογοητευμένος από τα πράγματα που δεν έκανες, πάρα από αυτά που έκανες. Πλεύσε μακριά από το ασφαλές λιμάνι. Πιάσε τους ανέμους στα πανιά σου. Εξερεύνησε. Ονειρέψου. Ανακάλυψε»

Βαρβάρα Γ. Βασιλάκη

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

Υπεύθυνη του Συμβουλευτικού Κέντρου του  Μητροπολιτικού Κολλεγίου –Campus Θεσσαλίας

Υπεύθυνη της Σχολής Γονέων της Ιεράς Μητροπόλεως Λαρίσης και Τυρνάβου.