Ο ρόλος του PSA στην πρώιμη διάγνωση καρκίνου του προστάτη

Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου, συνιστάται ετήσιος έλεγχος των επιπέδων του PSA, σε συνδυασμό με δακτυλική εξέταση του προστάτη, σε άνδρες ηλικίας άνω των 50 ετών. Εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό με καρκίνο στον προστάτη, ο έλεγχος του PSA πρέπει να ξεκινάει από την ηλικία των 40 ετών.

Τι ακριβώς όμως είναι το PSA; Πώς γίνεται η εξέταση του; Τι υποδηλώνουν οι τιμές του;

Το PSA, ή αλλιώς ειδικό προστατικό αντιγόνο, είναι μία γλυκοπρωτεΐνη η οποία παράγεται από τα επιθηλιακά κύτταρα των αδενίων και των πόρων του προστάτη αδένα και εκκρίνεται στο σπέρμα. Το PSA έχει δράση πρωτεάσης και η φυσιολογική του λειτουργία είναι η ρευστοποίηση του σπέρματος με σκοπό την απελευθέρωση των σπερματοζωαρίων. Μέσω του αιμοπροστατικού φραγμού το PSA εισέρχεται στην κυκλοφορία, όπου ανιχνεύεται σε πολύ χαμηλότερες συγκεντρώσεις σε σχέση με το σπέρμα.

Η προοδευτική αύξηση του μεγέθους του προστάτη με την ηλικία οδηγεί σε αντίστοιχη αύξηση των τιμών του PSA στην κυκλοφορία. Επομένως, τα ανώτερα φυσιολογικά όρια του PSA διαμορφώνονται ανάλογα με την ηλικία.

Αύξηση της τιμής του PSA στην κυκλοφορία παρατηρείται στην καλοήθη υπερπλασία, τις φλεγμονές, τον καρκίνο του προστάτη καθώς και μετά από επεμβατικούς χειρισμούς. Στον καρκίνο η διαφυγή του PSA προς την κυκλοφορία είναι μεγαλύτερη εξαιτίας διαταραχής του αιμοπροστατικού φραγμού.

H μεγαλύτερη ποσότητα του PSA στο αίμα (65-95%) κυκλοφορεί συνδεδεμένο με πρωτεΐνες. Η υπόλοιπη ποσότητα (5-35%) κυκλοφορεί ως ελεύθερο κλάσμα (fPSA). To σύνολο όλων αυτών των μορφών αποτελεί το ολικό PSA (tPSA). Η μέτρηση των τιμών του ελεύθερου και του ολικού PSA γίνεται με μία απλή εξέταση αίματος. H τιμή του fPSA είναι υψηλότερη στην υπερπλασία, ενώ του συνδεδεμένου με πρωτεΐνες κλάσματος του PSA είναι υψηλότερη σε περίπτωση κακοήθειας. Επομένως, ο λόγος f/t PSA αναμένεται χαμηλότερος σε περιπτώσεις κακοήθειας. Η εξέταση αυτή προτείνεται σε άνδρες με αρνητική δακτυλική εξέταση και αυξημένο επίπεδο ολικού PSA και μπορεί να βοηθήσει παρέχοντας καθοδήγηση για την επιλογή των ασθενών που τελικά θα χρειαστούν βιοψία του προστάτη, ιδιαίτερα όταν τα επίπεδα του ολικού PSA είναι μεταξύ 4 και 10 ng/mL.

Η μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου αποτελεί έναν αξιόπιστο δείκτη για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη. Η ειδικότητα όμως του PSA είναι ελαττωμένη στην πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη για τιμές <10 ng/ml και αυτό γιατί μικρή αύξηση του PSA παρατηρείται και σε περιπτώσεις καλοήθους υπερπλασίας. Παρ΄όλο που σήμερα θεωρούνται φυσιολογικές οι τιμές του PSA μέχρι 4 ng/ml πρέπει να αναφερθεί ότι το 20-25% των ανδρών με PSA 2-4% έχουν καρκίνο του προστάτη. Το ποσοστό καρκίνου είναι ακόμη μεγαλύτερο (30-40%) μεταξύ των ανδρών με τιμές PSA μεταξύ 4-10 ng/ml. Αύξηση των τιμών >10 ng/ml αυξάνει την πιθανότητα καρκίνου >50%. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι αξιολογείται και η ανοδική τάση στα επίπεδα τιμών του PSA. Ακόμη και αν η τιμή του PSA είναι εντός των φυσιολογικών ορίων, ετήσια αύξηση κατά 20% της τιμής του PSA θεωρείται μη φυσιολογική και πρέπει να διερευνάται.

Η μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου μπορεί, εκτός από την πρόληψη, να χρησιμεύσει ως δείκτης για την επιτυχία της ολικής χειρουργικής αφαίρεσης στον καρκίνο του προστάτη καθώς και στην αξιολόγηση της ανταπόκρισης του όγκου στη θεραπεία μετεγχειρητικά.

Η εξέταση του PSA από μόνη της δεν είναι επαρκής για την έγκαιρη διάγνωση κακοήθειας καθώς δεν αυξάνεται μόνο σε περίπτωση καρκίνου και δεν ανιχνεύει όλους τους όγκους σε πρώιμο στάδιο. Η κλινική εξέταση σε συνδυασμό με την αξιολόγηση των εργαστηριακών αποτελεσμάτων συμβάλλουν στην έγκαιρη διάγνωση.

Από τη μικροβιολόγο Βανέσσα Μηλιώνη